Rodzice często zastanawiają się, czy ich dziecko prawidłowo się rozwija. Dotyczy to również mowy.
Trzeba pamiętać, że każde dziecko jest inne, a tempo jego rozwoju jest indywidualne i niepowtarzalne.
Jak wygląda prawidłowy rozwój mowy?
Na prawidłowy rozwój dziecka i jego powodzenia szkolne w dużej mierze wpływa mowa. Ona ułatwia nawiązywanie kontaktów społecznych, pozwala precyzyjnie kontaktować się, jest także narzędziem w zdobywaniu informacji. Dzięki mowie możemy wyrazić własne sądy, uczucia
i upodobania.
Zaburzenia i wady wymowy w znacznym stopniu utrudniają osiąganie sukcesów w szkole,
w szczególności w zakresie czytania i pisania.
Pod koniec wieku przedszkolnego (ok.6 r.ż.) od dziecka oczekuje się poprawnego wymawiania wszystkich dźwięków (głosek) oraz swobodnego posługiwania się mową. Często jednak
u dzieci w tym okresie występują zaburzenia mowy. Dlatego też powinno się możliwie wcześnie rozpocząć usprawnianie i korygowanie wszelkich zaburzeń.
Powstawanie poszczególnych głosek w rozwoju mowy dziecka, przebiega następująco:
|
wiek dziecka
|
artykulacja głosek
|
|
pierwsze miesiące życia
|
głużenie: powstają przypadkowe dźwięki
|
|
ok. 6 miesiąca życia
|
gaworzenie – powtarzanie usłyszanych dźwięków
|
|
1-2 rok życia
|
pojawiają się pierwsze wyrazy: mama, tata, baba; dziecko wymawia samogłoski: a, o, u, i, y, e oraz spółgłoski: p, pi, b, bi, m, mi, d, t, n
|
|
2-3 rok życia
|
pojawiają się proste zdania, dziecko wymawia samogłoski: ę, ą i spółgłoski: w, f, wi, fi, ś, ż, ć, dź, ń, l, li, k, g, ch, ki, gi, chi, j, ł, s, z, c, dz
|
|
4-5 rok życia
|
pojawia się głoski głoski: sz, ż, cz, dż
|
|
5-6 rok życia
|
utrwalane są głoski: sz, ż, cz, dż, pojawia się głoska r
|
|
7 rok życia
|
opanowana jest technika mówienia
|
Podstawą do sensownej pomocy i sterowania rozwojem mowy dziecka jest dokładna znajomość przebiegu i różnicowania tego, co prawidłowe dla danego okresu rozwojowego, a co może być sygnałem patologii.
Dzieci 6-letnie (w klasach „O”) powinny wymawiać prawidłowo wszystkie głoski i poprawnie budować zdania pod względem gramatycznym i składniowym. Ich mowę powinien cechować również właściwy akcent, rytm i melodia.
Opanowanie mowy uzależnione jest od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Dla prawidłowego kształtowania i rozwoju mowy konieczne jest prawidłowe funkcjonowanie:
- aparatu artykulacyjnego (wargi, język, podniebienie, policzki, uzębienie);
- aparatu fonacyjnego (krtań, gardło, jama nosowa);
- aparatu oddechowego (płuca, oskrzela, tchawica);
- ośrodkowego układu nerwowego;
- narządu słuchu.
Istotny jest także poziom rozwoju umysłowego i emocjonalnego oraz odpowiednie warunki środowiskowe i społeczne. Wadliwe funkcjonowanie jednego z tych elementów komplikuje prawidłowe kształtowanie i rozwój mowy. W efekcie mogą powstać różnego rodzaju zaburzenia i wady.
Do grupy przyczyn zewnętrznych zaliczamy:
- czynniki pochodzenia środowiskowego (naśladownictwo, nieprawidłowa mowa
rodziców, rodzeństwa, środowiska podwórkowego);
- brak zainteresowania rozwojem mowy ze strony rodziców.
Jeżeli zaburzenia mowy wiążą się z czynnikami zewnętrznymi, wtedy interwencja logopedyczna daje zdecydowanie optymistyczne prognozowanie. W grupie przyczyn wewnątrzpochodnych rezultaty są uzależnione od rodzaju i stopnia zaburzenia, czasu interwencji logopedycznej, wieku dziecka, współpracy z rodziną, placówką oświatową (przedszkolem).
Wady wymowy mogą mieć różny charakter i różny stopień nasilenia: od braku wymowy jednej głoski, poprzez ciężkie wady, utrudniające lub uniemożliwiające kontakt dziecka z otoczeniem. Najczęściej spotykaną wadą wymowy u dzieci jest nieprawidłowe wymawianie jednej, wielu, a czasem niemal wszystkich głosek.
Uwagi praktyczne dla rodziców i opiekunów
- Uważnie obserwuj, jak rozwija się Twoje dziecko.
- Jeśli to tylko możliwe, postaraj się, aby dziecko było jak najdłużej karmione piersią. Jeśli to niemożliwe, karmienie butelką powinno trwać jak najkrócej.
- Nie stosuj - albo przynajmniej nie stosuj zbyt długo za jednym razem - tzw. smoczka-gryzaczka (blokuje on ruchy języka).
- Dużo mów do dziecka. Nie zdrabniaj, lecz używaj prostych słów. Mów krótkimi zdaniami. Dawaj okazje do powtórzeń wyrazów. Opowiadaj o codziennych czynnościach, używanych przedmiotach, o tym, co się dzieje wokół.
- Czytaj dziecku książeczki dostosowane do jego wieku. Słuchaj piosenek przeznaczonych dla dzieci. Śpiewaj razem z nim. Powtarzaj i ucz się na pamięć krótkich wierszyków. Wspólnie oglądajcie bajki (bez scen przemocy). Rozmawiajcie o tym, co oglądaliście.
- Kiedy mówisz do dziecka, wiele razy powtarzaj określone słowo, wyrażenie lub zdanie, np. „to mydło, to mydło do mycia” (trochę tak, jakbyście uczyli się słówek i struktur gramatycznych z obcego języka).
- Gdy dziecko wypowie jakiś wyraz nieprawidłowo, wypowiedz go poprawnie, nawet kilka razy, ale nie zmuszaj do jego powtarzania.
- Zachęcaj, aby dziecko patrzyło na Ciebie, kiedy mówisz. Mów wolno i wyraźnie. Dziecko wówczas zobaczy, jak układasz usta, gdy wymawiasz poszczególne głoski.
- Naśladujcie odgłosy otoczenia, zwierząt, ptaków, instrumentów muzycznych.
- Wyklaskujcie rytm piosenek, wierszyków.
- Kończ wyrażenia, zdania, rymującymi się wyrazami („leci mucha koło...”). Dobieraj słowa rymujące się (np. półka-bułka, krowa-sowa).
- Ze starszymi dziećmi warto ćwiczyć analizę i syntezę słuchową (chodzi o dzielenie wyrazów na sylaby i składanie wyrazów z sylab i głosek; rozpoznawanie głosek na końcu, początku i w środku wyrazu). Najlepiej w zabawie, np.: jedzie pociąg naładowany na literę - „o”. Albo: powiedz mi słowa, które kończą się na „-wa”: krowa, sowa itd.
- Warto także stymulować językowy rozwój mowy poprzez nadawanie nazw ogólnych grupie przedmiotów czy słów (np. „szafa, krzesło, stół - to meble”; „koszulka, spodnie, czapka - to ubrania” itd.). Pomocne jest również wymienianie nazw według podanej kategorii, np. dzikie zwierzęta, kwiaty itp., lub tworzenie zdań z podanych słów, poprawianie „niegramatycznie” wypowiedzianych zdań; układanie i opowiadanie historyjek obrazkowych; odgadywanie zagadek; zabawa w teatrzyk lalkowy.
- Koniecznie usprawniajcie aparat mowy dziecka przez tzw. gimnastykę buzi i języka. Ćwiczenia te przyspieszają mowę u dzieci. Często można w ten sposób zlikwidować proste wady wymowy i poprawić dykcję. U młodszych dzieci wskazane są również ćwiczenia oddechowe.
Ćwiczenia języka
- wysuwanie i chowanie języka,
- unoszenie języka w kierunku nosa,
- kierowanie języka do kącików ust,
- „przeliczanie” językiem zębów dolnych/górnych,
- oblizywanie językiem zębów i warg,
- masaż języka przez wsuwanie go i wysuwanie przez lekko zbliżone zęby,
- klaskanie językiem - zabawa w konika,
- oblizywanie ruchem okrężnym warg posmarowanych miodem,
- wypychanie językiem policzków.
Ćwiczenia warg
- cmokanie,
- przesuwanie ściągniętych warg na prawo i lewo,
- parskanie wargami (zabawa w motor),
- gwizdanie,
- wciąganie i nadmuchiwanie policzków,
- granie palcami na wargach,
- naprzemienny uśmiech i ryjek,
- mocne zaciskanie warg.
Naturalna gimnastyka narządów mowy dziecka:
- Kiedy dziecko ziewa nie gań go, lepiej poproś by zrobiło to jeszcze raz,
- Gdy na talerzu został ulubiony sos lub rozpuszczony lód – pozwólmy dziecku wylizać go,
- Jeśli dziecko dostało loda, zaproponuj aby lizało go unosząc czubek języka ku górze,
- Posmaruj dziecku wargi miodem lub kremem czekoladowym i poproś aby zlizało je
dokładnie,
- Przy porannym i wieczornym myciu zębów zaproponuj dziecku zliczanie zębów czubkiem
języka
- Żucie pokarmów, dmuchanie na talerz z gorącą zupą, chuchanie na zmarznięte dłonie,
cmokanie, puszczanie baniek, kląskanie to też ćwiczenia aparatu artykulacyjnego
logopeda - mgr Wioleta Raszuk
https://drive.google.com/drive/folders/1MzP9cEXmfyajsmW9sK9x5Il_8RyrMbFQ